Tết Nguyên Đán – thời điểm vàng để đoàn tụ gia đình, quây quần bên mâm cơm đậm đà bản sắc Việt. Những món ăn truyền thống không chỉ là phần "ngon mắt" mà còn là lời chúc may mắn, sung túc đầu năm. 

Hình 1: Thành phố Nha Trang vào đêm 30 Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Hãy cùng TikiHomi khám phá thế giới ẩm thực ngày Tết để bữa cơm gia đình thêm đậm đà, ý nghĩa nhé!

1. Giới thiệu về Tết Nguyên Đán

1.1. Ý nghĩa của Tết Nguyên Đán trong văn hóa Việt Nam

Tết Nguyên Đán mang ý nghĩa đặc biệt trong văn hóa Việt Nam, thể hiện truyền thống "uống nước nhớ nguồn" qua việc bày biện mâm cỗ, thắp hương tưởng nhớ tổ tiên. 

Hình 2: Thắp hương ngày Tết Nha Trang (Ảnh: Sưu tầm)

Đây còn là dịp để mọi thành viên trong gia đình, dù bận rộn đến đâu, cũng dành thời gian trở về đoàn tụ bên nhau. 

Hình 3: Gắn kết gia đình vào dịp Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Tết gắn liền với niềm vui hội ngộ, là cầu nối giữa các thế hệ, giúp giữ gìn và lan tỏa những giá trị văn hóa lâu đời của dân tộc.

1.2. Vai trò của ẩm thực trong dịp Tết

Ẩm thực không chỉ đơn thuần là những món ăn mà còn là "linh hồn" của ngày Tết, góp phần làm cho không khí đoàn viên thêm phần ý nghĩa. 

Hình 4: Những món ăn truyền thống ngày Tết Nha Trang (Ảnh: Sưu tầm)

Mỗi món ăn truyền thống trên mâm cỗ đều mang một thông điệp sâu sắc, thể hiện lời cầu chúc may mắn, thịnh vượng và hạnh phúc trong năm mới. 

Hình 5: Mâm cỗ ngày Tết Nha Trang (Ảnh: Sưu tầm)

Từ bánh chưng, bánh tét với hình vuông, hình trụ tượng trưng cho đất trời, đến dưa hành giúp cân bằng hương vị, tất cả đều góp phần tạo nên một bản sắc văn hóa độc đáo mà người Việt luôn tự hào.

2. Tổng hợp các món ăn truyền thống trong dịp Tết Nguyên Đán

2.1. Món chính đặc trưng ngày Tết

2.1.1. Bánh chưng, bánh tét

Bánh chưng và bánh tét là biểu tượng không thể thiếu trong ngày Tết cổ truyền. Nếu bánh chưng có hình vuông tượng trưng cho đất thì bánh tét có hình trụ dài đại diện cho trời, theo quan niệm dân gian.

Hình 6: Bánh Tét ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Hai loại bánh này thể hiện lòng biết ơn của con cháu đối với tổ tiên và đất trời, đồng thời là lời chúc năm mới đầy đủ, ấm no.

Hình 7: Bánh Chưng ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Bánh được làm từ gạo nếp, nhân đỗ xanh và thịt lợn ba chỉ, gói bằng lá dong (bánh chưng) hoặc lá chuối (bánh tét). 

Hình 8: Bánh Chưng, bánh Tét ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Quá trình gói bánh đòi hỏi sự khéo léo và tinh thần đoàn kết khi cả gia đình quây quần bên nhau chuẩn bị. 

Hình 9: Gói bánh Chưng, bánh Tét ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Sau khi gói, bánh được luộc trong nhiều giờ để đạt được độ chín mềm, thơm ngon.

Hình 10: Nấu bánh Chưng, bánh Tét ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.1.2. Thịt đông

Thịt đông là món ăn đặc trưng trong mâm cỗ Tết của miền Bắc. Với thời tiết se lạnh, món thịt đông trở nên hấp dẫn bởi độ mềm mịn, mát lạnh tự nhiên, mang lại cảm giác ngon miệng.

Hình 11: Món ăn thịt đông ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Thịt lợn (thường dùng chân giò) được hầm nhừ với da và các gia vị như mộc nhĩ, hạt tiêu để tạo độ đông tự nhiên. Món ăn này tượng trưng cho sự hòa thuận, êm ấm trong gia đình, cũng như sự ổn định và bền vững trong năm mới.

Hình 12: Mâm cơm Tết cùng món thịt đông (Ảnh: Sưu tầm)

2.1.3. Gà luộc

Gà luộc là món ăn không thể thiếu trên mâm cỗ cúng gia tiên. Hình ảnh con gà vàng ươm không chỉ mang ý nghĩa về sự thanh cao, tinh khiết mà còn tượng trưng cho sự khởi đầu may mắn.

Hình 13: Gà luộc trong mâm cỗ ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Chọn gà ta tươi, chắc thịt, không quá già. Khi luộc, thêm ít gừng, hành lá vào nước để thịt thơm hơn. Gà luộc đạt chuẩn phải có lớp da vàng óng, thịt ngọt mềm và không bị nát.

Hình 14: Món ăn gà luộc vào ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.1.4. Thịt kho trứng

Thịt kho trứng là món ăn truyền thống không thể thiếu trong mâm cơm ngày Tết của người miền Nam. Với hương vị đậm đà, món ăn này tượng trưng cho sự sung túc, tròn đầy và gắn kết trong gia đình.

Hình 15: Món ăn thịt kho trứng ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Nguyên liệu chính gồm thịt ba chỉ, trứng vịt (hoặc trứng gà), nước dừa tươi, và các gia vị. Thịt được cắt miếng vuông lớn, ướp cùng nước mắm, đường, tỏi, tiêu, rồi kho chung với nước dừa. 

Hình 16: Thịt kho trứng vào dịp Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.1.5. Thịt heo chân giò ngâm mắm

Thịt heo chân giò ngâm mắm là món ăn độc đáo mang đậm hương vị miền Trung. Với hương vị mặn mà, món ăn này tượng trưng cho sự bền chặt, đoàn kết và ấm no trong năm mới.

Hình 17: Thịt heo chân giò ngâm mắm vào dịp Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Nguyên liệu chính là chân giò heo, nước mắm ngon, đường, tỏi, ớt và tiêu. Chân giò được luộc chín, sau đó ngâm trong hỗn hợp nước mắm, đường và gia vị trong vài ngày. 

Hình 18: Món thịt heo chân giò ngâm mắm ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Khi ngấm đều, món ăn trở nên đậm vị, phần thịt mềm và phần da giòn sần sật, rất hấp dẫn khi ăn kèm dưa chua hoặc bánh tráng.

2.1.6. Canh khổ qua

Canh khổ qua là món ăn quen thuộc trong ngày Tết của người miền Nam, mang ý nghĩa đặc biệt: "khổ qua" (khó khăn qua đi) tượng trưng cho mong muốn mọi khó khăn, vất vả của năm cũ sẽ qua hết, chào đón một năm mới bình an, hạnh phúc.

Hình 19: Canh khổ qua vào dịp Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Nguyên liệu chính gồm khổ qua (mướp đắng), thịt heo xay, nấm mèo, hành lá và các gia vị. Khổ qua được rạch nhẹ để nhồi nhân thịt vào bên trong, sau đó hầm chín với nước dùng thanh ngọt. 

Món canh này có vị đắng nhẹ từ khổ qua nhưng hòa quyện với vị ngọt từ thịt và nước dùng, tạo nên hương vị thanh mát, dễ chịu.

Hình 20: Món ăn canh khổ qua vào ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.2. Các món ăn kèm phổ biến

2.2.1. Dưa hành, kiệu chua

Dưa hành và kiệu chua là những món ăn kèm giúp cân bằng vị giác, làm giảm cảm giác ngấy từ các món chính nhiều dầu mỡ. 

Hình 21: Món ăn dưa củ kiệu vào ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Hương vị chua nhẹ, giòn giòn của chúng khiến bữa cơm ngày Tết thêm hài hòa.

Hành và kiệu mang ý nghĩa tượng trưng cho sự mạnh mẽ, bền bỉ và khởi đầu thuận lợi trong năm mới.

Hình 22: Dưa củ kiệu đậm đà vào ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.2.2. Nem rán

Nem rán là món ăn quen thuộc, được ưa chuộng trong mọi gia đình. Với lớp vỏ giòn rụm và nhân thịt, rau củ đậm đà, món ăn này góp phần làm phong phú thêm mâm cỗ ngày Tết.

Hình 23: Món ăn Nem rán vào ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Nem rán thể hiện sự đa dạng, trọn vẹn và sum họp trong gia đình, khi mỗi nguyên liệu đều đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên hương vị đặc trưng.

Hình 24: Món ăn Nem rán truyền thống ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.2.3. Nem chua, chả lụa

Nem và chả lụa là hai món ăn quen thuộc, xuất hiện trên hầu hết mâm cỗ ngày Tết từ Bắc vào Nam. 

Hình 25: Nem chua, chả lụa truyền thống ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Nem chua với vị chua nhẹ, cay cay từ ớt và hương thơm đặc trưng của lá chuối, là món ăn kích thích vị giác trong bữa cơm Tết.

Hình 26: Món ăn nem chua ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Chả lụa, hay còn gọi là giò lụa, là món ăn truyền thống mang ý nghĩa tượng trưng cho sự may mắn, trọn vẹn và thịnh vượng. Chả lụa có vị ngọt nhẹ, thanh và mềm mịn. 

Hình 27: Món ăn chả lụa truyền thống ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

Thường được cắt lát và ăn kèm bánh chưng, bánh tét hoặc dùng trong các món cuốn. 

2.3. Món ngọt và món tráng miệng

2.3.1. Mứt Tết

Mứt Tết có nhiều loại, phổ biến nhất là mứt dừa, mứt gừng,... Mỗi loại mứt mang hương vị và ý nghĩa riêng, như mứt gừng ấm áp, mứt dừa béo ngọt tượng trưng cho sự đoàn tụ.

Mứt Tết không chỉ là món ngọt dùng để tiếp khách mà còn mang lời chúc năm mới ngọt ngào, may mắn và an lành.

Hình 28: Các loại mứt Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.3.2. Chè trôi nước

Chè trôi nước, với hình dáng tròn trịa của các viên chè, là biểu tượng của sự đoàn viên, sum vầy và trọn vẹn. Món chè này thường được dùng trong các ngày đầu năm để cầu chúc hạnh phúc và hòa thuận.

Hình 29: Món ăn chè trôi nước ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.3.3 Hạt dưa, hạt hướng dương

Hạt dưa và hạt hướng dương là những món ăn vặt không thể thiếu trên bàn tiếp khách ngày Tết. Đây cũng là nét văn hóa đặc trưng trong các dịp Tết Nguyên Đán của người Việt.

Hạt dưa với sắc đỏ rực rỡ mang ý nghĩa may mắn, còn hạt hướng dương tượng trưng cho sự phát triển và khởi đầu tươi sáng.

Hình 30: Các loại hạt truyền thống ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.4. Các món đặc trưng vùng miền

2.4.1. Miền Bắc: Cỗ Tết đủ đầy, đậm nét cổ truyền

Các món chính: bánh chưng, bánh tét, thịt đông, giò lụa, dưa hành.

Mâm cỗ ngày Tết miền Bắc thường tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc truyền thống, thể hiện sự trang trọng và đủ đầy.

Hình 31: Mâm cỗ miền Bắc ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.4.2. Miền Trung: Hương vị đậm đà, tinh tế

Các món đặc trưng: bánh tét, bánh chưng, chả lụa, nem chua, nem rán, gà luộc.

Với phong cách chế biến đậm đà, nhiều món ăn miền Trung thể hiện sự khéo léo, tinh tế của người nội trợ.

Hình 32: Mâm cỗ miền Trung ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

2.4.3. Miền Nam: Phong phú và hài hòa

Các món chính: bánh tét, bánh chưng, tré, củ kiệu tôm khô, thịt kho hột vịt, các món ngũ sắc.

Mâm cỗ miền Nam mang tính phong phú, hài hòa giữa các món ăn, thể hiện tinh thần cởi mở và vui vẻ của người dân nơi đây.

Hình 33: Mâm cỗ miền Nam ngày Tết (Ảnh: Sưu tầm)

3. Cách chuẩn bị và lưu ý khi chế biến các món Tết

3.1. Chuẩn bị nguyên liệu tươi ngon

Lưu ý chọn nguyên liệu phù hợp.

Bánh chưng, bánh tét: Gạo nếp dẻo, đỗ xanh vàng mịn, thịt ba chỉ tươi.

Thịt kho hột vịt: Chọn thịt ba chỉ có tỷ lệ nạc và mỡ cân đối, trứng vịt tươi.

Canh khổ qua: Chọn khổ qua tươi, không bị úa, nhân thịt heo tươi sạch.

Mẹo chọn thực phẩm:

Rau củ quả: Chọn loại có màu sắc tự nhiên, không bị dập nát hoặc héo úa.

Thịt cá: Chọn loại có màu sắc tươi, không có mùi lạ.

3.2. Đảm bảo vệ sinh và an toàn thực phẩm

Cách vệ sinh thực phẩm:

Rửa sạch nguyên liệu dưới vòi nước chảy. Với rau củ, có thể ngâm nước muối loãng để loại bỏ vi khuẩn và hóa chất. Thịt và cá cần rửa kỹ, khử mùi hôi bằng gừng, muối hoặc rượu.

Bảo quản thực phẩm trong ngày Tết:

Thực phẩm tươi sống: Bảo quản trong ngăn đông để giữ được độ tươi ngon lâu hơn.

Món ăn đã chế biến: Dùng hộp kín để đựng và bảo quản trong tủ lạnh, tránh để ngoài nhiệt độ phòng quá lâu.

Tránh lạm dụng đồ ăn thừa bằng cách chế biến lượng vừa đủ hoặc hâm nóng lại đúng cách để đảm bảo an toàn.

Tết không chỉ nằm ở bánh chưng vuông hay nem rán giòn rụm mà là niềm vui khi cả nhà cùng ngồi lại, chia sẻ từng món ngon. Với Tikihomi, mọi món ăn đều trở thành cầu nối yêu thương trong ngày đầu năm mới. 

Chúc bạn và gia đình có một cái Tết ấm áp, trọn vị yêu thương!
                                                                                                                                                                                                                           NGUỒN: HẠ QUỲNH