Ngày 3/6, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) Nguyễn Văn Hùng đã ký Quyết định số 1651/QĐ-BVHTTDL, về việc công bố danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tri thức dân gian đối với “Tri thức khai thác, chế biến trầm hương Khánh Hòa” mở rộng không gian tại 8 địa phương, gồm: TP Nha Trang, Cam Ranh, thị xã Ninh Hòa và các huyện Vạn Ninh, Diên Khánh, Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, Cam Lâm.

Trước đó vào ngày 2/6, Bộ trưởng Bộ VHTT&DL cũng đã ban hành quyết định công bố danh mục Di sản văn hóa phi vật thể lễ hội truyền thống đối với “Lễ hội Yến sào Khánh Hòa” tại 6 địa phương, gồm: TP Nha Trang, Cam Ranh, thị xã Ninh Hòa và các huyện Diên Khánh, Cam Lâm, Vạn Ninh.

Đã từ lâu, vùng đất Khánh Hòa nổi tiếng với “rừng trầm, biển yến” gắn liền nhiều câu ca dao truyền tụng bao đời nay như: “Khánh Hòa là xứ trầm hương/Non cao biển rộng người thương đi về”, “Khánh Hòa biển rộng non cao/ Trầm hương Vạn Giã, Yến sào Nha Trang”, “Cây quế thiên thai mọc ngoài khe đá/Trầm nơi Vạn Giã hương tỏa sơn lâm”… Trầm hương Khánh Hòa đã được ghi nhận trong “Phủ biên tạp lục – 1776” của nhà bác học Lê Quý Đôn (1726-1784) và “Đại Nam nhất thống chí” của Quốc sử quán triều Nguyễn (1865-1875).

Trong thập kỷ 80, 90 thế kỷ trước, trên địa bàn Khánh Hòa và các tỉnh miền Trung có nhiều nhóm “đi địu” tìm trầm từ cây dó ở phía đại ngàn. Từ năm 1985, người dân và doanh nghiệp đã trồng cây dó bầu tại nhiều địa phương, ước tính đến nay đã có hơn 400ha, trong đó có nhiều vườn rừng dó bầu trên 20 năm tuổi đã tạo trầm. Một làng nghề đầu tiên liên quan đến chế tác sản phẩm từ trầm đã được UBND tỉnh Khánh Hòa công nhận vào tháng 8/2016 là Làng nghề xoi trầm Phú Hội 1 ở xã Vạn Thắng, huyện Vạn Ninh.

 Lễ hội Yến sào Khánh Hòa diễn ra vào ngày 10/5 âm lịch mỗi năm. Đây là phong tục truyền thống gắn với đời sống của người khai thác yến sào ở Khánh Hòa cách đây gần 700 năm và đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển từ tín ngưỡng sơ khai đến lễ hội quan trọng của địa phương. Lễ hội Yến sào Khánh Hòa là dịp để người dân trên các đảo tổ chức những nghi lễ tri ân, tưởng nhớ công đức lớn lao của Thủy tổ, Thánh mẫu nghề yến cùng các bậc tiền nhân.

Theo sử sách, năm 1328, Đề đốc Thủy quân Lê Văn Đạt dưới thời nhà Trần đã phát hiện các đảo có yến làm tổ trên vùng biển Bình Khang – nay thuộc tỉnh Khánh Hòa, nên được suy tôn là Thủy tổ nghề Yến sào Việt Nam. Kế nghiệp Thủy tổ là An phủ sứ Bình Khang Lê Văn Quang - Hậu duệ đời thứ 21 của Thủy tổ Lê Văn Đạt cùng con gái Lê Thị Huyền Trâm, Đại đô đốc Thủy quân Tây Sơn đã đảm nhiệm sứ mệnh bảo vệ, phát triển các đảo yến. Ngày 10/5 âm lịch năm 1793, Đại đô đốc Lê Thị Huyền Trâm cùng cha và một số tướng sĩ hy sinh khi bảo vệ chủ quyền các đảo yến, cũng từ đó người dân suy tôn bà là Đảo chủ Thánh mẫu và lập miếu thờ trên đảo yến, nên Lễ hội Yến sào Khánh Hòa được tổ chức vào ngày 10/5 âm lịch hàng năm.

Đến nay, Khánh Hòa có 6 Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, gồm: Lễ hội Tháp Bà Ponagar, Lễ bỏ mã của người Raglai, Lễ hội cầu ngư, Nghệ thuật chế biến Yến sào Khánh Hòa, Tri thức khai thác, chế biến trầm hương Khánh Hòa và Lễ hội Yến sào Khánh Hòa.

Hữu Toàn